Z punktu widzenia astronomii, retrogradacja jest efektem obserwacyjnym, który polega na tym, że planeta, w tym przypadku Merkury, na niebie zdaje się poruszać ruchem wstecznym, czyli z zachodu na wschód, zamiast w swoim standardowym kierunku (ze wschodu na zachód względem tła gwiazd stałych). Ruch ten nie jest rzeczywisty, lecz wynika z różnicy prędkości orbitalnych Ziemi i Merkurego oraz ich względnego położenia względem Słońca.
Merkury, jako planeta wewnętrzna, porusza się po orbicie bliższej Słońcu niż Ziemia i z większą prędkością. Gdy Ziemia dogania i mija Merkurego w jego obiegu, obserwator z naszej planety może odnieść wrażenie, że Merkury na krótki czas się cofa. To złudzenie, podobne do tego, które obserwujemy podczas wyprzedzania wolniejszego pojazdu na drodze. Przez chwilę może się wydawać, że pojazd się cofa, mimo że cały czas porusza się do przodu.
W ciągu roku zjawisko retrogradacji Merkurego występuje średnio trzy do czterech razy i trwa około trzech tygodni. Zjawisko to jest doskonale znane astronomom i stanowi jeden z wielu przykładów, w jaki sposób nasza ziemska perspektywa wpływa na obserwacje ruchów planet.
W przeciwieństwie do astronomii, astrologia przypisuje retrogradacji Merkurego symboliczne znaczenie. W astrologicznej tradycji Merkury odpowiada za sferę komunikacji, przepływu informacji, technologii i podróży. Zgodnie z tym podejściem, w czasie pozornego ruchu wstecznego planety wzrasta ryzyko wystąpienia zakłóceń w tych dziedzinach. Zwolennicy astrologii wiążą retrogradację z większą liczbą błędów, nieporozumień, awarii urządzeń elektronicznych oraz opóźnień w transporcie. Astrologiczne kalendarze zalecają w tym okresie ostrożność przy zawieraniu umów, podejmowaniu decyzji oraz rozpoczęciu nowych przedsięwzięć.
Popularność pojęcia „retrogradacja Merkurego” może być rozumiana jako wyraz potrzeby porządkowania codziennego chaosu za pomocą symbolicznych ram. To także przykład, jak język nauki bywa reinterpretowany i upraszczany na potrzeby potocznego myślenia.
